Bijdrage BG-dagen 2004

D.Spreeuwers, NCvB

10 mei 2004

Inleiding

Het gaat goed met de bedrijfsgezondheidszorg. Sinds de invoering van de WVP daalt de WAO-instroom. Er is wel discussie mogelijk of deze daling nu te danken is aan de WVP of aan andere factoren zoals de recessie, maar iedereen lijkt redelijk tevreden met de WVP. In een toenemend aantal sectoren worden arboconvenanten afgesloten gericht op het verminderen van ziekteverzuim en het verbeteren van de arbeidsomstandigheden.

Bedrijfsartsen kunnen inmiddels verwijzen naar medisch  specialisten en er wordt beter arbocuratief samengewerkt. Voor de aandoeningen die het meeste verzuim veroorzaken - psychische aandoeningen, rugklachten en RSI - bestaan inmiddels richtlijnen voor de bedrijfsarts. Het is waarschijnlijk dat de inzet van deze richtlijnen eveneens heeft bijgedragen aan de vermindering van het ziekteverzuim Wetenschappelijk onderzoek heeft de effectiviteit van de richtlijn psychische klachten inmiddels aannemelijk gemaakt. 

Beroepsziekten lijken min of meer bedwongen. De klassieke beroepsziekten, zoals mesothelioom en lawaaidoofheid, komen nog wel voor, maar zijn zij niet echo‘s uit het verleden? Tegenwoordig spreken we van werkgerelateerde aandoeningen, die we te lijf gaan met activering van de werknemer en een tijdscontingente aanpak. Een risque professionnel, daar zitten we niet op te wachten. Te veel aandacht voor oorzaken fixeert de werknemer op zijn ziekte en het krijgen van een uitkering, en dat staat de reïntegratie in de weg.  

Kortom, het gaat goed met de bedrijfsarts en zijn verzuimbegeleiding. Zijn we nu eindelijk toe aan rust aan het front na jarenlang wetgeving om ziekteverzuim en WAO-instroom terug te dringen. Kunnen we gaan consolideren?...

Blinde vlekken: de kloof tussen spreekkamer en werkplek

Hepatitis B:

Van maart tot augustus 2003 bezocht de Arbeidsinspectie ruim 300 verpleeg- en verzorgingshuizen. In totaal werden 1519 overtredingen aangetroffen, volgens de AI een zorgwekkend hoog aantal. De overtredingen hadden betrekking op biologische agentia, fysieke belasting, de BHV en de RI&E.

Voorlichting over biologische agentia was vaak onder de maat. Op dit terrein werden 642 overtredingen aangetroffen. Hepatitis B-vaccinatie was slecht geregeld, registratie ontbrak regelmatig en soms vond het management vaccinatie niet nodig of werd het risico verkeerd ingeschat.

Wat is hier aan de hand? Natuurlijk zijn de werkgevers verantwoordelijk, maar al deze verpleeg- en verzorgingshuizen hebben toch ook een Arbodienst?

(Ref: Arbeidsinspectie: Inspectierapport Intramurale zorg 2003)

Beroepshuidaandoeningen:

Het aantal nieuwe gevallen van allergisch en orthoergisch eczeem dat zich meldt bij de huisarts in de in de leeftijdsklasse 25-64, die van de werkzame beroepsbevolking, is ca. 50 per 1000 per jaar (Ref. v/d Lisdonk e.a.: Ziekten in de huisartspraktijk, 1999). Dat betekent dat zich in een bedrijfsartsenpraktijk van 3000 werknemers ca. 150 nieuwe gevallen van eczeem voordoen. De bedrijfsarts ziet hooguit enkele patiënten met huidklachten per jaar. Natuurlijk hebben niet al deze patiënten die bij de huisarts komen arbeidsrelevante aandoeningen, maar het verschil geeft te denken.

In het peilstation Arbeidsdermatosensurveillance, een samenwerkingsproject van NECOD en NCvB waarin 25 huidartsen beroepshuidaandoeningen melden aan het NCvB, worden jaarlijks ca. 800 aandoeningen gemeld. Op basis van deze gegevens wordt geschat dat het aantal nieuwe gevallen van beroepshuidaandoeningen in Nederland ca. 13.000 bedraagt. Het betreft hier zodanig ernstige aandoeningen, dat zij bij de dermatoloog terecht komen, terwijl de meeste huidaandoeningen door de huisarts worden behandeld. Alle bedrijfsartsen in Nederland melden samen ca. 250 beroepshuidaandoeningen per jaar. In bijna alle ons omringende landen staan beroepshuidaandoeningen boven aan de lijst van gemelde beroepsziekten. In ons land worden ze nauwelijks gemeld (Ref. NCvB: Signaleringsrapport Beroepsziekten, 2003)

Uit praktijkvoorbeelden uit het buitenland blijkt dat interventies op de werkplek op dit gebied vaak zeer effectief zijn. Waarom doen Arbodiensten en bedrijfsartsen hier in Nederland nauwelijks iets aan? Een deel van de verklaring is dat mensen met huidaandoeningen vaak niet verzuimen, althans ze blijven niet thuis. We weten echter dat ze wel vaak wel vaak forse hinder ondervinden bij hun werk door de klachten, wat een negatieve invloed heeft op produktiviteit  en plezier in het werk). Arbodiensten en bedrijfsartsen richten zich bijna uitsluitend op verzuim en voor de genoemde problematiek bestaat dus een grote blinde vlek. Moet er wat veranderen in de werkwijze van de Arbodiensten en bedrijfsartsen?

Psychische klachten:

Dit is een terrein waar bedrijfsartsen specialisten in zijn geworden. We hebben een richtlijn en behandelen volgens een tijdscontingent schema. Activering van de werknémer staat centraal.

Deze benadering is vaak effectief, in ieder geval op korte termijn..

Bedacht moet echter worden dat meer dan de helft van de patiënten met psychische klachten aangeeft dat de klachten (mede) te maken hebben met het werk (Ref. van Deursen: van ziekmelding tot WAO, 2003). De omvang van pesten op het werk en agressie en geweld is schrikbarend hoog. 22,5% van de werknemers staat bloot aan initimidatie door klanten, 6,7% zelfs aan lichamelijk geweld. 14,2% van de werknemers staat bloot aan intimidatie door eigen collega‘s  of de leidinggevende (Ref. Ministerie SZW: Arbobalans 2003). Zowel door bedrijven als werknemers wordt deze vuile was binnen gehouden. Arbodiensten en bedrijfsartsen zijn meestal niet op de hoogte dat dit in de door hen verzorgde bedrijven regelmatig voorkomt.

In de ons gemelde gevallen van psychische beroepsziekten, in het licht van bovengenoemde cijfers slechts een fractie van de werkelijke omvang van dit probleem, wordt slechts in een kwart van de gevallen aangegeven dat adviezen zijn gegeven over de arbeidsomstandigheden. En dit betreft dan de gevallen die wèl als beroepsziekte zijn aangemerkt.

Een individugerichte activerende benadering werpt zijn vruchten af, de benadering is echter ook eenzijdig want oorzaken in de werksituatie blijven sterk onderbelicht en interventies gericht op verbetering van de psychosociale arbeidsomstandigheden blijven uit.

Zouden psychosociale arbeidsomstandigheden en omgangsvormen in bedrijven door Arbodiensten en bedrijfsartsen niet boven aan de agenda moeten worden gezet?

Slechthorendheid:

Een grote groep met name oudere werknemers heeft problemen in het werk door slechthorendheid. Vaak betreft het functies met hoge auditieve demands”, zoals bij functies in het onderwijs en functies waarbij veel vergaderd wordt. De slechthorendheid kan een gevolg zijn van het werk, maar vaak is er sprake van ouderdomsslechthorendheid. Lang niet altijd worden deze problemen onderkend en vaak worden zij geuit als andere klachten, zoals vermoeidheid, overspannenheid e.d. In samenwerking met audiologische centra zouden Arbodiensten een uitstekende rol kunnen spelen bij het behoud van de arbeidsgeschiktheid van deze categorie werknemers.

Berekend kan worden dat in een gemiddelde bedrijfsartsenpraktijk van 3000 werknemers enkele tientallen patiënten zijn met slechthorendheid. Communicatie is zeer belangrijk in onze maatschappij en een deel van deze patiënten en hun werkgevers zullen behoefte hebben aan gespecialiseerd advies gericht op het werk. Hoeveel van deze patiënten kent u in uw eigen praktijk? Geeft uw arbodienst in folders voor bedrijven en werknemers aan dat zij graag deskundige hulp verschaft? Zijn de medewerkers van de arbodienst hierin bijgeschoold en bestaat een samenwerkingsrelatie met een audiologisch centrum in de buurt? Zijn uw internetverbindingen zo op orde dat u op de hoogte kunt zijn van de nieuwste publicaties op dit terrein?

Ook hier lijkt sprake van een grote blinde vlek bij de Arbodiensten en bedrijfsartsen

Reproductie:

Een aanmerkelijk percentage van de vrouwen en mannen in de vruchtbare leeftijd staat bloot aan chemische, fysische en biologische risicofactoren die de vruchtbaarheid en het beloop van de zwangerschap ongunstig kunnen beïnvloeden. De kansen op een verstoring zijn wellicht niet altijd groot, de gevolgen zijn dat wel. Een levenslange veroordeling wanneer sprake is van een aangeboren afwijking. Heeft de arbodienst een beleid opgesteld om de bedrijven bij te staan? Wordt dit actief bekend gemaakt aan werknemers en bedrijven? Zijn er contacten met kenniscentra om het beleid te ondersteunen net de nieuwste informatie? Zijn de juridische aspecten bekend?

Is er wel reden voor een tevreden verzuchting dat de WAO-instroom terugloopt en dat we het ziekteverzuim onder controle hebben?

Uw populatie

De volgende tabel laat de omvang van risico‘s in het werk zien in de totale Nederlandse werknemerspopulatie. In de laatste kolom zijn deze cijfers globaal geschat voor een gemiddelde bedrijfsartsenpopulatie..

 

Risicofactor:	Totale populatie (6,8 miljoen werknemers):	Uw populatie (3000 werknemers):
Gevaarlijke stoffen	1,7 miljoen	750
Biologische agentia	8% van alle bedrijven	240
Gevaarlijk werk	340.000	150
Kracht zetten	1,5 miljoen	660
Trillingen	950.000	420
Schadelijk geluid	680.000	300
RSI-risico‘s	4 miljoen	1740
Hoge tijdsdruk	2 miljoen	870
Intimidatie en geweld: -         klanten: -         chef en collega‘s	1,5 miljoen 1 miljoen	675             425

Bron: Arbobalans, Ministerie van SZW, 2003

De omvang van deze risico‘s is zodanig dat specifieke dienstverleningsprodukten voor deze risico‘s op hun plaats zijn. Heeft u een dergelijk dienstverleningspakket beschikbaar? Behoort surveillance van werknemers die aan deze risico‘s zijn blootgesteld tot uw dienstverleningspakket? Behoort risicocommunicatie tot uw adviespakket?

Zijn al deze risico‘s onder controle in uw praktijk?

In de Arbobalans van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid valt te lezen:

- Eenderde van de bedrijven waar gevaarlijke stoffen een risico vormen treft onvoldoende maatregelen om blootstelling tegen te gaan.

- Slechts 44% van de werknemers die blootgesteld zijn aan schadelijke geluidsniveaus draagt regelmatig gehoorbeschermingsmiddelen.

Heeft u een goed beeld van het risicoprofiel van uw klanten en een overzicht van de maatregelen ter voorkoming van gezondheidsschade?

Hebben deze risico‘s ook gezondheidsschade tot gevolg in uw praktijk?

De volgende tabel laat de incidentie van gezondheidsschade door het werk zien voor de totale populatie werknemers en in een gemiddelde bedrijfsartsenpraktijk.

Aandoening:	Nieuwe gevallen per jaar in de totale populatie (6,8 miljoen werknemers):	Nieuwe gevallen per jaar in uw populatie (3000 werknemers):
Bedrijfsongevallen (bron: Arbeidsinspectie)	167.000	70
RSI met tenminste enkele dagen verzuim (bron: Blatter, 2001)	520.000	230
Werkgebonden rugklachten (bron: Ziekten in de huisartspraktijk, 2002)	115.000	50
Werkgebonden stressklachten (bron: Ziekten in de huisartspraktijk, 2002)	540.000	240
PTSS (bron:Arbeid & Belastbaarheid)	40.000	18
Lawaaislechthorendheid (bron: Expertisecentrum Gehoor & Arbeid)	3.000	1-2
Arbeidsdermatosen, verwezen naar dermatoloog (bron: NCvB/NECOD)	13.000	6
Beroepsastma (bron: Heederik)	1.500	0-1
Werkgebonden WAO-instroom (bron: LISV)	22.000	10
Werkgebonden kanker	5.600

 

Signaleert u deze voor bedrijven en branches uiterst relevante informatie? Heeft u goede afspraken met werkgevers en werknemers over hoe om te gaan met gezondheidsschade door werk?

Hoe zit het met de aandacht voor chronisch zieken in uw praktijk?

De onderstaande tabel geeft de prevalentie weer van een aantal chronische ziekten in de totale populatie werknemers en in een gemiddelde bedrijfsartsenpraktijk. In de berekening is rekening gehouden met leeftijdsverdeling en arbeidsparticipatie. Verwacht mag worden dat de aandoening in een substantieel deel van de gevallen invloed heeft op het functioneren van de werknemer en dat aandacht voor de specifieke arbeidsomstandigheden van deze werknemers zinvol is. De verwachting is dat deze getallen de komende jaren gaan toenemen i.v.m. veroudering van het werknemersbestand en door toenemende medische mogelijkheden waardoor overlevingskansen toenemen.

 

Chronisch zieken:	Prevalentie totale populatie (6,8 miljoen werknemers):	Prevalentie  in uw populatie (3000 werknemers):
Psychische stoornissen (stemmingsstoornissen, angststoornissen en alcoholmisbruik) (bron: Trimbos Instituut)	1,4 miljoen	600
Rugklachten (bron: EU Foundation)	1,7 miljoen	765
Slechthorendheid (bron: Handboek Arbeid & Belastbaarheid)	70.000	31
Diabetes mellitus (bron: Ziekten in de huisartspraktijk)	80.000	35
RA + Bechterew (bron: Ziekten in de huisartspraktijk)	30.000	13
Psoriasis (bron: Ziekten in de huisartspraktijk)	90.000	39
Astma (bron: Ziekten in de huisartspraktijk)	130.000	57
COPD (bron: Ziekten in de huisartspraktijk)	100.000	44

Signaleert u deze risico‘s voor bedrijven? Bent u zich bewust van mogelijke interacties tussen de medicatie die gegeven wordt en de eisen die het werk stelt? ­Heeft u een gericht dienstverleningsaanbod voor chronisch zieke werknemers? Zijn de werknemers hiermee bekend?

Adviseren over arbeid en gezondheid is de core-business van Arbodiensten.

De conclusie uit de bovenstaande tabellen kan alleen maar zijn dat Arbodiensten en bedrijfsartsen een grote blinde vlek hebben voor een groot deel van de knelpunten op het gebied van arbeid en gezondheid….

Dit verhaal is een pleidooi om nieuwsgierig te zijn en op zoek te gaan. Om naar bedrijven en organisaties te gaan en vragen te stellen aan werkgevers en werknemers over wat voor werk zij verrichten, hoe zij hun werk beleven en waar zij knelpunten ervaren. Als wij dat niet doen, en wachten tot patiënten voor ons bureau terecht komen als zij 4 weken of meer verzuimen, zien wij veel arbeidsrisico‘s, gezondheidsschade, bedrijfsongevallen en bedorven plezier in het werk over het hoofd.

Natuurlijk zijn er belemmeringen: knellende contracten, lastige managers, onwillige werknemers, claimdreiging, kennisgebrek, interne procedures bij Arbodiensten, enz…

Suggesties

Dit verhaal is ook een oproep tot creativiteit en onconventioneel handelen ..

Daarom tot slot een aantal suggesties, misschien niet allemaal nieuwe ideeën voor u, maar ze kunnen uw werk een stuk leuker en effectiever maken:

- Maak reclame voor uw arbeidsgeneeskundig spreekuur, bijvoorbeeld met 5 voor 12 affiches..

- Maak een risicoprofiel op 1 A-vier voor uw bedrijven, die begrijpen ze beter dan een RI&E van 100 pagina‘s..

- Besteed uw eigen nascholingsdag eens aan een dag meewerken in een bedrijf..

- Maak met uw team een strategie om een bedrijf of een groep bedrijven te benaderen..

- Voorzie bedrijven ongevraagd van informatie over zaken die relevant zijn voor hen..

- Zoek actief gelegenheden om werkplekken te bezoeken..

- U kunt veel leren van uw klanten en cliënten: besteed eens een uur om u te laten onderwijzen door een lasser, magazijnmedewerker of politieman/vrouw..

Van beroepsziekte naar risque professionnel

Terug naar de titel van de voordracht:

Gezondheidseffecten van blootstellingen in het werk zijn nog wijd verspreid en komen in uw praktijk regelmatig voor.. Klassieke beroepsziekten, zoals beroepsastma en arbeidsdermatosen, zijn nog zeker niet verdwenen. De ziekten van deze tijd, psychische aandoeningen en aandoeningen van het bewegingsapparaat zijn weliswaar vaak multifactorieel bepaald, maar de werkgebonden factor is vaak aanzienlijk.

Er zijn echter grote blinde vlekken en daarom is hernieuwd aandacht voor nodig voor risico‘s in arbeid en voor ongewenste gezondheidseffecten. Bijzondere aandacht is nodig voor de werknemers met een verminderde belastbaarheid door een chronische ziekte en de behandeling daarvoor. Nieuwe aandacht kan ontstaan door weer te leren op de werkplek en door een luisterende houding op het spreekuur.

Nederland is nog steeds het enige land in de westerse wereld zonder risque professionnel regeling. Naast allerlei nadelen heeft een compensatieregeling voor beroepsziekten in de ons omringende landen wel geleid tot veel onderzoek en kennis van gezondheidsschade door werk en de preventie daarvan..

Of er nu wel of geen risque professionnel regeling in Nederland komt, werkgevers en werknemers hebben recht op professionele en duidelijke advisering over risico‘s in het werk, gezondheidseffecten van deze risico‘s en maatregelen om gezondheidsschade door werk te voorkomen en de consequenties te beperken..

Bedrijfsarts, daar sta je voor